Dünya tarihine bakıldığında salgınlar, kişilerde uzun süreli psikopatolojik etkilerle (Bohmwald ve diğerleri, 2018), salgın sırasında ve sonrasında nöropsikiyatrik hastalıklarla bağlantılıdır (Rogers ve diğerleri, 2020).  Covid-19 pandemisinin de etkilerini görmek için yapılan araştırmalarda bulunan ilk kanıtlar Covid-19’un psikolojik rahatsızlıklar ile bağlantılı olduğunu ortaya çıkarmıştır (Lai vd., 2020). Covid-19 dönemi insanlar üzerinde umutsuzluk, kaygı, damgalanma, uykusuzluk, enfeksiyon kapma korkusuyla birlikte alkol ve sigara kullanımında da artışlar meydana geldiği görülmüştür (Dong ve Bouey, 2020; Ho vd., 2020; JB Li ve diğerleri, 2020; W. Li ve diğerleri, 2020; Shigemura ve diğerleri, 2020; Wang ve diğerleri, 2020; Zhou, 2020). 

 Pandemi dönemleri kişinin kendisine ve sevdiklerine yönelik yaşanan sağlık tehditleri, rutin yaşamın bozulması, sosyal ortamlardan uzaklaşma, okulların kapanması gibi psikososyal etkenlere sahiptir (Taylor, 2019). Covid-19 pandemisinin geniş sosyal etkisi, salgının artışını önlemek için alınan fiziksel mesafe ve karantina önlemleri (Lewnard vd., 2020., Brooks vd., 2020) mali zorluklar, işsizlik gibi nedenlerle; virüse enfekte olan ve olmayan çalışanlarda anksiyete (Asmundson, Taylor, 2020) stres (Greenberg vd., 2020) ve kaygı gibi psikolojik sonuçlar doğuracağı düşünülmektedir (Chaves vd., 2018). 

Pandemi döneminde özellikle sosyal medyanın kullanımının artması ve Covid-19 ile ilgili bilgilere ulaşmak için sürekli resmi TV kanallarının takip edilmesi kaygı düzeyini daha da artırmaktadır. Resmi kanallar pandemi ile ilgili doğru bilgi kaynaklarını halka ulaştırmalı; halkın aklındaki soru işaretlerini gidermelidir ve yalnızca pandeminin olumsuz taraflarından bahsetmemelidir. Halkın kaygısını giderebilecek mesajlara da yer vermelidir. Sağlık hizmetlerine ve tıbbi kaynaklara ulaşılmasının endişe yaratmaması için iyileştirme ve gerekiyorsa destek çalışmaları yapılmalıdır (Çiçek ve Almalı, 2020). İnsanlar ise sürekli yeni bir gelişme var mı diye kontrol etmemeli; kendilerine haberlere bakmak için bir zaman belirleyip o zaman zarfı içerisinde bu bilgileri edinmeleri kaygılarını azaltacaktır.

Pandemi döneminde özellikle insanlar yakınlarına bulaştırma ve onları kaybetme korkusu da kişileri psikolojik olarak olumsuz etkilemektedir. İlk olarak Covid-19’dan doğrudan etkilenen sağlık çalışanları ve aileleri zamanla tüm halkı bilhassa çocuklar için pandemi dönemi boyunca ve pandemi sonrasında psikologlar, çocuk gelişim uzmanları, psikiyatrlar vb. alanlarda çalışan kişilerle iş birliği içerisinde destek ve rehabilitasyon sistemine alınmalıdır. Bu programlarla Covid-19 pandemisinin yarattığı olumsuz psikolojik etkilerin azaltılması için çalışılabilir; bireylerin kişisel, sosyal, eğitim veya mesleki gibi durumlarına yardım edilebilir. Yine desteklemek, müdahale ve tedavi edebilmek için risk grubundaki bireylerin - yaşlı, kadın, çocuk vb.- belirlenmesinden başlanarak tüm halka yüzyüze, çevrimiçi, telefon veya medya iletişim araçları gibi herkesin ulaşabilip faydalanabileceği yollarla bu mesleği yapan uzmanlarla çalışılarak ulaşılabilir (Tian, 2020; Holmes, 2020). Covid-19 geçiren insanlara karşı yapılan damgalama, ayrımcılık sorunlarının önüne geçilmesi için adımlar atılması da oldukça önemlidir. Bireylere ulaşmak için sosyal kaynakları güçlendirmek ve yaşanılanları kabul etme temelli başa çıkma mekanizmaları ve farkındalık kazanma gibi pratik tekniklerin öğretilmesi yaşanılan bu dönemin stres toleransını artırılmasında faydalı olacaktır (Polizzi vd., 2020)

Pandemi ile görülen ruhsal belirtilerin şiddetlenmesine ve süreğenlik kazanmasına yol açan etkilerden birkaçı da salgın dönemindeki ekonomik kayıplar, iş kaybı ve beraberinde gelen yoksullaşmadır (Burhanettin, 2020). Hükümetler halka karşılıksız etkili ve sağlam maddi destek sağlayarak halkın bu dönemi en azından ekonomik olarak daha az hasarla atlatmalarını sağlayabilirler. İşverenler de çalışanlarına karşı daha çözüm odaklı yaklaşmalı ve mağdur etmemelidir; son çözüm işten çıkarmak olmalıdır.

Dini inanışlara sahip olan bireyler için dini inançlar; sabır ve tevekkülü tavsiye ettiği, ümidi kesmeyi olumsuz olarak değerlendirdiği için ibadet etmek, namaz kılmak gibi aktiviteler Covid-19 salgını gibi olumsuz şartlardan kaynaklanan stres ve kaygıyı azaltmada ve baş etmede kullanılabilecek yollar olarak kullanılabilir. Karantina dönemlerinde evde geçirilen vakitleri bireyleri iyi hissettirecek arkadaşlarla konuşmalar gerçekleştirmeleri, rahatlama egzersizleri yapmaları, geleceklerine faydalı olabilecek aktivitelerle değerlendirmeleri yine bu dönemi daha az psikolojik hasarla atlatmalarına yardımcı olacaktır. Yapılan araştırmalara göre psikolojik sağlamlığın, anksiyete ve depresyona karşı koruyucu bir faktör olduğu; psikolojik sağlamlık ile olumlu başa çıkma arasında pozitif yönde korelasyon ortaya koyulmuştur (Lin vd., 2020). Bireylerinin psikolojik sağlamlık düzeylerinin yükselmesi durumunda depresyon ve anksiyete düzeylerinin düştüğü görülmüştür. Araştırma sonuçları doğrultusunda, pandemi sürecinin insanlar üzerinde yarattığı psikolojik yıkımı önlemek ya da olumsuz etkilerini en aza indirmek için psikolojik sağlamlıklarının geliştirilmesi önerilebilir (Bozdağ, 2020).

 

Kaynakça

K. Bohmwald , NMS Galvez , M. Rios , vd. Neurologic alterations due to respiratory virus infections. Ön. Cell Neurosci. , 12 ( 2018 ) , s. 386

J.P. Rogers, E. Chesney, D. Oliver, vd. Psychiatric and neuropsychiatric presentations associated with severe coronavirus infections: a systematic review and meta-analysis with comparison to the COVID-19 pandemic. Lancet Psychiatry (2020)

Lai J, Ma S, Wang Y, et al.  Factors associated with mental health outcomes among health care workers exposed to coronavirus disease 2019. JAMA Netw Open. 2020;3(3):e203976-e203976. doi:10.1001/jamanetworkopen.2020.3976

Dong L., Bouey J. (2020). Public mental health crisis during COVID-19 pandemic, China. Emerging Infectious Diseases, 26(7), 1616–1618. 10.3201/eid2607.200407

Wang C., Pan R., Wan X., Tan Y., Xu L., Ho C. S., Ho R. C. (2020). Immediate psychological responses and associated factors during the initial stage of the 2019 coronavirus disease (COVID-19) epidemic among the general population in China. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(5), Article 1729. 10.3390/ijerph17051729

Li J. B., Yang A., Dou K., Cheung R. Y. (2020). Self-control moderates the association between perceived severity of the coronavirus disease 2019 (COVID-19) and mental health problems among the Chinese public. 10.31234/osf.io/2xadq

Li W., Yang Y., Liu Z. H., Zhao Y. J., Zhang Q., Zhang L., . . . Xiang Y. T. (2020). Progression of mental health services during the COVID-19 outbreak in China. International Journal of Biological Sciences, 16(10), 1732–1738. https://www.ijbs.com/v16p1732.htm

Shigemura J., Ursano R. J., Morganstein J. C., Kurosawa M., Benedek D. M. (2020). Public responses to the novel 2019 coronavirus (2019-nCoV) in Japan: Mental health consequences and target populations. Psychiatry and Clinical Neurosciences, 74, 281–282. 10.1111/pcn.12988

Zhou X. (2020). Psychological crisis interventions in Sichuan Province during the 2019 novel coronavirus outbreak. Psychiatry Research, 286, Author 112895. 10.1016/j.psychres.2020.112895

Taylor, S. The Psychology of Pandemics: Preparing for the Next Global Outbreak of Infectious Disease; Cambridge Scholars Publishing: Newcastle upon Tyne, UK, 2019; ISBN 1527541185.

JA Lewnard, NC Lo. Scientific and ethical basis for social-distancing interventions against COVID-19 Lancet Infect Dis (2020).

SK Brooks, RK Webster, LE Smith, vd. The psychological impact of quarantine and how to reduce it: rapid review of the evidence. Lancet, 395 (2020), s. 912-920.

GJG Asmundson, S Taylor Coronaphobia: fear and the 2019-nCoV outbreak. J Anxiety Disord, 70 (2020), Article 102196.

GJG Asmundson, S Taylor Coronaphobia: fear and the 2019-nCoV outbreak. J Anxiety Disord, 70 (2020), Article 102196.

N Greenberg, M Docherty, S Gnanapragasam, S Wessely Managing mental health challenges faced by healthcare workers during covid-19 pandemic. BMJ, 368 (2020), Article m1211.

C Chaves, T Castellanos, M Abrams, C Vazquez The impact of economic recessions on depression and individual and social well-being: the case of Spain (2006–2013). Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol, 53 (2018), pp. 977-986

Çiçek, B. & Almalı, V. (2020). COVID-19 pandemisi sürecinde kaygı öz-yeterlilik ve psikolojik iyi oluş arasındaki ilişki: özel sektör ve kamu çalışanları karşılaştırması. Turkish Studies, 15(4), 241-260. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.43492

Tian, F., Li, H., Tian, S., Yang, J., Shao, J., ve Tian, C., (2020). Psychological Symptoms of Ordinary Chinese Citizens Based on SCL-90 During the Level I Emergency Response to COVID-19, Psychiatry Research, 288, 112992. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2020.112992

Holmes, E. A., O'Connor, R. C., Perry, V. H., Tracey, I., Wessely, S., Arseneault, L., ... ve Ford, T., (2020). Multidisciplinary Research Priorities for the Covid-19 Pandemic: A Call for Action for Mental Health Science, The Lancet Psychiatry, 7, 547-560. https://doi.org/10.1016/S2215-0366(20)30168-1

Kaya, Burhanettin. (2020). Pandeminin ruh sağlığına etkilerii. https://jag.journalagent.com/kpd/pdfs/KPD-64325-EDITORIAL-KAYA.pdf

Bozdağ, F. (2020). Pandemi sürecinde psikolojik sağlamlık. Turkish Studies, 15(6), 247-257. https://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.44890

Lin, J., Ren, Y., Gan, H., Chen, Y., Huang, Y., & You, X., (2020). Factors influencing resilience of medical workers from other provinces to Wuhan fighting against 2019 novel coronavirus pneumonia. BMC Psychiatry, 1-15. https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-17931/v1

Polizzi, C., Lynn, S.J., ve Perry, A., (2020). Stress and Coping in the Time of COVID19: Pathways to Resilience and Recovery, Clinical Neuropsychiatry, 17(2), 59-62. https://doi.org/10.36131/CN20200204

 

Ayşe Nur Boyraz