Travma Nedir ?

Savaşlar, doğal afetler, fiziksel ya da cinsel saldırılar, trafik kazaları, ölüm olaylarına tanık olma, yaşama tehdidi içeren hastalıklar ve benzeri gibi kişileri zorlayan ve başa çıkma düzeylerini sınayan olaylar travmatik olay olarak isimlendirilir. Bu durumda travmatik süreçler kişilerin güçsüzlükleri ile karşı karşıya geldiği durumlardır. Travmatik olay ve durumların kişilerde ‘anlamlandıramama’ durumu yarattığını, başa çıkma stratejilerini negatif şekillerde etkilediğini, çaresizlik hissine sürüklediğini, denetleme mekanizmalarını olumsuz etkilediğini biliyoruz.

Araştırmacılar da travmayı benzer çerçeveler içerisinde tanımlamışlardır. Herman, travmaların güçsüzlük ile ilişkisi olduğunu ve travma sırasında mağdurların bir güç tarafından ezildiğini savunmuştur. Fischer ve Riedesser de travmayı, ezici olaylar ve bireyin başa çıkma stratejileri arasındaki uyum problemi olarak tanımlamışlardır (Akcan, 2018, 47).

Travma türleri genel olarak üç başlık altında toplanabilirler:

İnsanlar tarafından bilinçli meydana gelen travmalar (savaşlar, istismar, terör, işkence, gözaltı ve cezaevi uygulamaları vb.)
İnsan eliyle kaza sonucu meydana gelen travmalar (iş kazası, yangın, trafik kazaları, uçak, gemi kazaları vb.)
Doğal afetler (deprem, çığ, sel vb.)
Travma’nın Sebep Olduğu Tepkiler

Bireylerin travmalardan kaynaklı olarak psikolojik, fiziksel, sosyal işlevlerinin zarar gördüğünü söyleyen araştırmalar bu durumun kişilerin özelliklerine bağlı olarak farklı sonuçlar doğurduğunu da kanıtlamıştır. Bir kişi üzerinde travma yaratacak bir olay bir başkası üzerinde travmatik kabul edilmeyebilir ve birey için tehdit oluşturmaz. Ek olarak, travmanın yoğunluğu, süresi, deneyimlerin ardı ardına tekrarlanması daha katı bireylerde bile çeşitli stres tepkileri görülmesine yol açabilir.

Travmatik olayların sonucunda kişilerin hayat kaliteleri olumsuz etkilenir. Travma stresi yalnızca bireylerin iyilik hallerini kötü etkileyen bir olgu değildir, onların çevresindeki insanları da olumsuz şekillerde etkiler. Bu durumda travmaya bağlı stresin belirtileri şu şekilde listelenebilir:

Fiziksel Tepkiler (yorgunluk, kalp çarpıntıları, uyku problemleri vb.)
Zihinsel Tepkiler (şok, karmaşıklık, odaklanma güçlüğü vb.)
Algısal Çarpıtmalar (travmatik olayı çarpıtma, gerçek dışılık, beden imgesinde sorunlar vb.)
Davranışsal ve Duygusal Tepkiler (kişiler arası ilişkilerde problemler, yas vb.)
Akut Stres Bozukluğu
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (Bayram, Duman ve Demirtaş, 2018, 166-170).
Travma ve Beyin

Travmatik stresin beyinde bazı değişimlere yol açtığı çeşitli araştırmalarla desteklenmektedir. TSSB tanısı almış bireylerin hipokampüs hacmini inceleyen araştırmaların bazıları TSSB hastalarının hipokampüs hacimlerinin azaldığını göstermişse de, diğer araştırmalar da bu bulgu destek bulamamıştır. TSSB hastalarında ayrıca amigdala üstünde yapılmış meta-analizler bu kişilerin bazılarının amigdala hacimlerinde azalma olduğunu ortaya koymuştur. Bunun dışında bireylerde prefrontal değişiklikler olduğu bulunmuştur (Gündüz ve Aker, 2015, 6).

Travma Sonrasında Tablolar

Bireyler toplumsal, biyolojik etkenler, travma tipi, şiddeti, yaşanma biçimleri gibi çeşitli faktörlere bağlı olarak travmalara farklı tepkiler vermektedir. Bunların sonucunda travmalarla dolaylı olarak ilişkilendirilen veya doğrudan maruz kalınan travmatik deneyim ile ilişkili birçok ruhsal bozukluk gelişmektedir. Travma ile doğrudan bağlantısı kurulabilen bozukluklar:

1- Akut Stres Tepkisi ve Akut Stres Bozukluğu 2- Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) 3- Psikolojik Uyum Bozukluğu 4- Anksiyete bozuklukları 5- Dissosiyatif Bozukluklar 6- Yeme Bozuklukları 7- Borderline Kişilik Bozukluğu 8- Alkol ve madde kullanımı 9-Depresyon (Bayram, Duman ve Demirtaş, 2018, 167-168)

DSM 5’te Travma

Travmaların emosyonel belirtileri arasında travmatik olay esnasında ve sonrasında ortaya çıkan çaresizlik, öfke, suçluluk duygusu, utanç problemleri yer almaktadır. Travmatik durumlar sonucunda ayrıca kişilerde uyuşturucu madde ve alkol kullanımı veya bağımlılığı, anksiyete bozuklukları, travma sonrası stres ve disosiyatif bozukluklar gibi çok çeşitli bozuklukların meydana gelebileceği gözlemlenmiştir.

DSM 5’te TSSB tanılı bireylerin belirtileri olay ile ilgili uyaranlardan kaçınmak, travmadan sonra yaşanan duygudurum ve bilişsel değişiklikler ve artan uyarılmışlık, tepkisellik belirtileri ve istem dışı şekilde yaşanan olayın yeniden deneyimlenmesi olmak üzere dört grupta toplanır. Travma Sonrası Stres Bozukluğu belirtilerinin 1 aydan fazla sürdüğü ve semptomların görülme süresinin 3 aydan daha az sürdüğü durum ise Akut Stres Bozukluğu olarak isimlendirilir. DSM 5’te TSSB tanı kriterleri uzun bir liste halinde verilmiştir. Bu kriterlerden bazıları şu şekildedir :

1-Aşağıdaki niteliklerden en az bir tanesi:

Olay ile alakalı tekrarlayan ve sıkıntı veren rüyalar
Travmatik olayı çağrıştıran durumlara maruz kalınınca yoğun ve de uzun süreli ruhsal sıkıntılar yaşamak (…)
2-Aşağıdaki duygudurum ve bilişsel değişimlerden en az ikisi:

Travmanın önemli bir bölümünü hatırlayamama
Olaylar için abartılı şekilde kendini ve başkalarını suçlamak
Sürekli olarak olumlu duygular yaşamama
Kendi, başkaları ve dünyayla ilgili abartılı ve olumsuz beklentiler, inançlar (…)
3-Aşağıdaki uyarılma ve tepki gösterme şekillerinden en az ikisi:

Öfke patlamaları, saldırganlık, kızgınlık
Abartılı irkilme tepkileri
Konsantrasyon problemleri
Uyku problemleri (…)
Belirtiler travma yaratan olaydan sonra başlamıştır ya da kötüleşmektedir. Aynı zamanda 1 aydan uzun süre ile görülmektedir (Akcan, 2018, 48-49).

Tedavi Seçenekleri

Bilişsel Davranışçı Terapi: TSSB için Bilişsel Davranışçı Terapi maruz bırakmayı, bilişsel ve davranışçı kaçınma içerir. BDT, travmatik olaylara odaklanmanın yanında kaygı ile baş etme, psiko-eğitim ve de bilişsel yeniden yapılandırma teknikleri uygulanan bir terapi çeşididir.
Şema Terapi: Kişilerin erken dönem travmaları aracılığı ile geçmişteki ve şimdiki travmalarının iyileşmesi için yapılan terapi çeşididir.
İlaç Tedavi: TSSB tedavisinde serotonerjik veya diğer grup ilaçlar öngörülen haftalar içerisinde yarar sağlayacaktır. En iyi tedavi şeklinin ilaçla tedavinin yanında psikoterapi olduğu saptanmıştır (Tarhan, 2017).
Psikolojik iyilik hali üstünde negatif etkileri bulunan travmatik durumların, ruhsal yapı üstünde oluşturduğu ve kişilerin uyum süreci, kontrolleri üzerinde işlevsiz hissetmesine neden olan bu süreçlerin, travmaların objektif, subjektif olarak, ayrıca kültürel yönlerinin detaylı bir değerlendirmeyle ele alınması gerekliliği savunulmaktadır (Akcan, 2018, 52).

Bu bağlamda, travmalarda zarara uğrayan ruhsal bütünlüğün yeniden sağlanmasında, yaşanan olayların ‘anlamlandırılarak’ bireylerin hayat hikayelerine tekrar eklenmesinin rolü büyüktür. Travmatik olayları çağrıştıran durumlardan kaçınmak kısa bir süreliğine iyi hissettirse bile uzun süreçlerde olumsuz etkiler doğurur. Bireyler hazır olduklarında kaçınma davranışı yerine yüzleşmenin, başlangıç aşamasında kötü gözükse de uzun vadede daha yararlı olacağını bilmek önemlidir. Bu yüzleşmelerin ardı sıra anlamlandırma gelecektir. Anlamlandırma yapabilmek karşıdaki durumu kritik ederek bir zemin oluşturmamızı sağlayacaktır. Hayatımızı büyük ölçüde etkileyen bu olaylar kendimizi tanımlama ve algılama sürecimizi, ilişkilerimizi ve hayata bakış açımızı olumlu yönde geliştirerek bizi daha da olgunlaştırabilir. Olgunlaşma, olumsuzluklar karşısında direncimizi arttırabilir ve özgüvenimizi sağlamlaştırabilir (Çopur ve Gençer, 2015, 6-7).

Psikolog Aleyna Nalbant

KAYNAKÇA

Akcan G., (2018). Travmanın Psikolojik Bileşenleri- Post Travmatik Stres Bozukluğu. Turaz Akademi. 47-52.
Aker T. A., Gündüz N., (2015). Travmatik Stres ve Beyin. Turkiye Klinikleri J Psychiatry-Special Topics. 6.
Bayram S., Duman R. N., Demirtaş B., (2018). Üç İnsan, Bir Olay, Üç Farklı Travmatik Deneyim Süreci. Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi. 166-170.
Çopur S., Gençer D., (2015). Toplumsal Travma Nedir? Psikoeğitim Broşürleri. İstanbul Bilgi Üniversitesi.
Tarhan N., (2017). Travma Sonrası Stres Bozukluğu. Üsküdar Üniversitesi, İstanbul.